Zanim zaczniesz czytać poniższy artykuł, chciałbym Cię poinformować, że napisałem właśnie i opublikowałem kompleksowy poradnik dla początkujących szachistów (oraz ich rodziców, opiekunów i nauczycieli) – Szachy. Adrenalina dla umysłu – stanowiący wprowadzenie krok po kroku w świat szachów. Tutaj możesz zapoznać się ze spisem treści, a tutaj zamówić książkę w wybranej wersji (druk, pdf, epub lub mobi). Zapraszam do lektury!
Kategorie szachowe to nic innego jak jeden ze sposobów mierzenia poziomu zaawansowania szachistów. Istnieje jeszcze kilka innych metod, chociażby dwa niezależne rankingi FIDE (1) i USCF (2), bazujące na systemie ELO (3), ale to właśnie od zdobycia pierwszej kategorii szachowej zaczyna się w Polsce prawdziwa przygoda z szachami.
[Niniejszy artykuł to pierwszy wpis z serii poświęconej uzyskiwaniu kategorii szachowych. W osobnych artykułach opublikowałem już zasady związane ze zdobyciem IV kategorii kobiecej oraz IV kategorii męskiej.. W osobnym artykule napisałem również, o czym należy wiedzieć, wybierając się z dzieckiem lub uczniem na pierwszy turniej szachowy.]
Na jakiej zasadzie przydziela się kategorie?
W największym skrócie, za zdobywanie punktów z graczami lepszymi lub na naszym poziomie (przy czym punkty zdobywa się wtedy, gdy wygrywamy lub co najmniej remisujemy). Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest zdobycie najniższej, czyli piątej kategorii. Tu gramy najczęściej z graczami, którzy nie posiadają żadnej kategorii.
Dzieci niesamowicie przeżywają zdobycie V kategorii. Ja też dwa lata temu cieszyłem się jak dziecko, gdy stałem się szczęśliwym posiadaczem tego jakże prestiżowego tytułu (obecnie posiadam III kategorią, a nieoficjalnie tzw. drugą częściową). Przynajmniej tak mi się wtedy wydawało. O co więc tyle szumu?
Zdobycie V kategorii to pierwszy namacalny dowód na to, że potrafimy „dość dobrze” grać w szachy.
Dość dobrze, czyli znamy zasady (4) i przepisy (5). Mniej więcej, choć z tym różnie bywa. Co więcej, potrafimy wygrywać z szachistami na naszym poziomie.
Wyjątek od reguły.
W tym miejscu muszę jednak wspomnieć o szachistach, którzy wymykają się wszelkim regułom. Otóż część bardzo dobrych szachistów posiada zaledwie piątą lub czwartą kategorię, a czasami nie posiada nawet żadnej kategorii (tzw. BK, bez kategorii).
Sytuacja taka ma miejsce z kilku powodów. Można grać bardzo dobrze w szachy, ale nie startować nigdy w turniejach umożliwiających zdobycie kategorii. (Właśnie, nie każdy turniej to umożliwia.) Można chcieć zdobyć piątą lub czwartą kategorię, ale brak czasu to uniemożliwia. (Właśnie, turniej o kategorię wymaga odpowiedniego zaangażowania czasowego – przy piątej kategorii trwa mniej więcej pół dnia, przy czwartej podobnie lub nieco dłużej).
Prowadzi to do sytuacji, gdy może nam się trafić partia z kimś, kto nie ma kategorii, lub posiada bardzo niską kategorię, piątą lub czwartą, jednak jego siła gry jest na poziomie kategorii drugiej lub pierwszej. Co za różnica, zapytacie. Otóż ogromna. W normalnych warunkach gracz z IV lub V kategorią szachową ma mniej niż 5% szansy, by wygrać z graczem legitymującym się kategorią II lub I. Przy szczęściu może uda mu się ugrać remis. Ale na 80 % jest skazany na porażkę w takiej potyczce.
Jak uzyskać V kategorię.
Wracając do uzyskania kategorii V. Aby ją uzyskać, musimy znaleźć turniej, który to umożliwia. Odpadają z góry wszelkie turnieje szachów błyskawicznych – tempo gry maksymalnie 10 minut na zawodnika (6).
Wynika to bezpośrednio z przepisów Polskiego Związku Szachowego (7). Zgodnie z nimi, turniej o V kategorię wymaga rozegrania minimum 5 partii z tempem gry co najmniej 30 minut na każdego zawodnika. I tu wyjaśnia się, dlaczego zdobycie V kategorii, a później IV, jest ta wielkim milowym krokiem w życiu początkującego szachisty. Dlatego, bo uzyskanie kategorii wymaga rozegrania kilku bardzo dobrych partii w sytuacji, gdy zarówno my, jak i przeciwnik, mają naprawdę sporo czasu na przemyślenie każdego ruchu. Nie można więc powiedzieć, że mieliśmy szczęście, bo przeciwnik się zagapił lub przeoczył prosty ruch.
Rodzaje kategorii i tzw. ranking.
Kategorii szachowych jest naprawdę sporo. W kolejności od najniższej do najwyższej mamy więc następujące kategorie: V, IV, III, II, I, k, m, CM, FM, IM i GM.
Każdej kategorii przypisany jest tzw. ranking. Gracze bez rankingu zaczynają od wartości 1000, posiadacze kategorii V mają ranking 1200, posiadacze IV kategorii ranking 1400 itd.
Należy jednak pamiętać, że podane wartości dotyczą mężczyzn, kobiety mają nieco łatwiej i otrzymują te same kategorie przy mniejszym rankingu. Co znaczy, że w turnieju klasyfikacyjnym muszą zdobyć mniej punktów (za remisy i zwycięstwa) niż mężczyźni, by osiągnąć daną kategorię. Ma to swoje plusy i minusy, o czym pewnie będę jeszcze pisał w innym artykule. Szczegółowy wykaz kategorii z odpowiednią wartością rankingu ilustrują poniższe tabelki:
Tytuły przyznawane przez polskie władze szachowe (PZSzach):
Symbol | Tytuł lub kategoria |
Ranking krajowy |
Ranking krajowy |
bk | Bez kategorii |
1000 |
1000 |
V | Kategoria piąta |
1200 |
1100 |
IV | Kategoria czwarta |
1400 |
1250 |
III | Kategoria trzecia |
1600 |
1400 |
II | Kategoria druga |
1800 |
1600 |
II+ | Kategoria druga + |
1900 |
1700 |
I | Kategoria pierwsza |
2000 |
1800 |
I+ | Kategoria pierwsza + |
2100 |
1900 |
I++ | Kategoria pierwsza ++ |
2100 |
1900 |
k | Kandydat na mistrza |
2200 |
2000 |
k+ | Kandydat na mistrza + |
2300 |
2100 |
k++ | Kandydat na mistrza ++ |
2300 |
2100 |
m | Mistrz krajowy |
2400 |
2200 |
Tytuły przyznawane przez światowe władze szachowe (FIDE):
Symbol | Tytuł lub kategoria |
Ranking FIDE |
Ranking FIDE |
WCM | Woman Candidate Master |
– |
2000 |
WFM | Woman Fide Master |
– |
2100 |
CM | Candidate Master |
2200 |
– |
WIM | Woman International Master |
– |
2250 |
FM | Fide Master |
2300 |
– |
WGM | Woman Grand Master |
– |
2400 |
IM | International Master |
2450 |
– |
GM | Grandmaster |
2600 |
– |
Turnieje o V kategorię i tzw. normy.
Natomiast jeśli o szczegóły techniczne, turniej o V kategorię wygląda następująco.
W przypadku mężczyzn, trzeba uzyskać tzw. normę w wysokości 1050.
W przypadku kobiet, trzeba uzyskać tzw. normę w wysokości 1000.
Normy oblicza się według specjalnego wzoru.
Można też użyć kalkulatora do obliczania norm autorstwa Jacka Kicińskiego (8) dostępnego na tej stronie.
Turniej | Minimalna ilość punktów
dla mężczyzn |
Minimalna ilość punktów
dla kobiet |
5-rundowy | 3,0 pkt (na 5,0 pkt do zdobycia) | 2,5 pkt (na 5,0 pkt do zdobycia) |
6-rundowy | 3,5 pkt (na 6,0 pkt do zdobycia) | 3,0 pkt (na 6,0 pkt do zdobycia) |
7-rundowy | 4,0 pkt (na 7,0 pkt do zdobycia) | 3,5 pkt (na 7,0 pkt do zdobycia) |
8-rundowy | 5,0 pkt (na 8,0 pkt do zdobycia) | 4,0 pkt (na 8,0 pkt do zdobycia) |
9-rundowy | 5,5 pkt (na 9,0 pkt do zdobycia) | 4,5 pkt (na 9,0 pkt do zdobycia) |
Innymi słowy, młody lub początkujący szachista uzyska V kategorię, jeśli zdobędzie co najmniej:
– 3 punkty w turnieju 5-rundowym,
– 3,5 pkt w turnieju 6-rundowym,
– 4 punkty w turnieju 7-rundowym,
– 5 punktów w turnieju 8-rundowym,
– 5,5 pkt w turnieju 9-rundowym.
Z kolei młoda lub początkująca szachistka uzyska V kategorię, jeśli zdobędzie co najmniej:
– 2,5 pkt w turnieju 5-rundowym,
– 3 punkty w turnieju 6-rundowym,
– 3,5 pkt w turnieju 7-rundowym,
– 4 punkty w turnieju 8-rundowym,
– 4,5 pkt w turnieju 9-rundowym.
Uwaga: opisane wyżej minimalne ilości punktów dotyczą turniejów, gdy wszyscy uczestnicy nie posiadają żadnej kategorii szachowej, czyli ranking każdego z nich wynosi na starcie 1000 (wartość potrzebna do obliczeń związanych z uzyskiwaniem tzw. normy na kategorię). Istnieje jednak sytuacja, gdy wystarczy zdobyć jeszcze mniej punktów. Dotyczy to turniejów, w których biorą udział szachiści posiadający różne kategorie. Najczęściej nic nie stoi na przeszkodzie, by w takim turnieju wziął też udział gracz bez kategorii.
Inny, szybszy sposób na zdobycie V kategorii:
Istnieje jeszcze jeden sposób, by zdobyć V kategorię. W przypadku mężczyzn, wystarczy zdobyć w pierwszych trzech rundach 3 pkt (czyli 3 wygrane), a w przypadku kobiet, zdobyć w pierwszych 3 rundach 2,5 pkt. Co ciekawe, nie ma znaczenia, ile rund jest w danym w turnieju – czy jest 5, 6, 7, 8 czy 9 rund – w takiej sytuacji norma jest obliczana tak samo jak dla turnieju 5-rundowego.
Uwagi dodatkowe:
1. Turnieje o kategorię organizowane są średnio raz lub dwa razy w miesiącu, w zależności od regionu. W moim regionie – Bielsko-Biała i Śląsk Cieszyński – takie turnieje odbywają się kilkanaście razy w roku. Pełną i aktualną listę turniejów znajdziecie na stronie Chessarbiter.com. (9)
2. Zgodnie z przepisami, w ciągu jednego dnia turniejowego można rozegrać maksymalnie 6 partii w tego rodzaju turnieju. Dlatego turniej 7-, 8- lub 9-rundowy będzie trwał co najmniej 2 dni.
3. Tempo gry wynosi minimum 30 minut na zawodnika.
4. Raz zdobytej kategorii nie może nam nikt odebrać.
5. Możemy uzyskiwać coraz wyższe kategorie, jednak nie ma takiej możliwości, by nasza kategoria została obniżona. Na przykład jeśli ktoś ma III kategorię, to zawsze będzie mu przypisana. Nie może mieć już nigdy kategorii IV czy V, może za to uzyskać w przyszłości kategorię II i wyższe.
6. Do zdobycia kategorii potrzebne jest minimum 33,33 % punktów, czyli 1/3 (np. 3 punkty z 9. partii), jednak w przypadku turniejów o V kategorię przepis ten nie ma zastosowania. Tu trzeba zdobyć 50% albo więcej punktów, zgodnie z tabelkami powyżej.
7. Pełen regulamin klasyfikacyjny znajdziecie tutaj.(10)
Źródła:
1) https://www.fide.com/, https://en.wikipedia.org/wiki/FIDE
2) https://new.uschess.org/home/, https://en.wikipedia.org/wiki/United_States_Chess_Federation
3) https://en.wikipedia.org/wiki/Elo_rating_system
4) https://pl.wikipedia.org/wiki/Zasady_gry_w_szachy
5) https://pl.wikipedia.org/wiki/Kodeks_Szachowy
6) https://pl.wikipedia.org/wiki/Szachy_b%C5%82yskawiczne
7) https://pzszach.pl/
8) https://szachygrodzisk.pl/kalkulator/
9) https://chessarbiter.com/turnieje.php
10) https://pliki.pzszach.pl/komisje/ewidencji_klasyfikacji_i_rankingu/2017/regulamin_klasyfikacyjny.pdf
—
W artykule wykorzystano darmowe zdjęcie z serwisu Freepik.
Ale rewelacyjnie Pan to przedstawił, w końcu wszystko jasne. Dzięki! 😀